Etkili Faktörler
1.Matematik Konum
Türkiye güneş
ışınlarının dik geldiği alanın dışındadır.
Güneş ışınlarının düşme açısında yıl boyunca büyük
farklar vardır. Bunun sonucu olarak,
Ø
Yıllık sıcaklık
farkları fazladır.
Ø
Dört mevsim
belirgin olarak yaşanır.
Enlem Etkisine Örnekler;
ü
Kıyılarımızda
sıcaklık güneyden kuzeye doğru azalır.
ü
Deniz turizmi
Akdeniz kıyılarında erken başlar ve uzun süre devam eder.
ü
Maki üst
sınırının Akdeniz'den Marmara'ya doğru alçalması
Enlem Etkisine Ters Düşen Durumlar
Ø
Yurdumuzda
sıcaklığın batıdan doğuya doğru azalması.
Ø
Kışın Karadeniz
kıyılarının daha güneydeki iç bölgelerden daha sıcak olması.
2. Yer
Şekilleri
Türkiye’de yer şekillerinin çeşitlilik göstermesi
sonucu
Ø
Kısa mesafede iklim
değişimi fazladır
Ø
Aynı tarihlerde
farklı mevsim özellikleri yaşanabilmektedir.
3. Dağların Uzanış Doğrultusu
Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde deniz etkisi
iç kesimlere fazla geçemediğinden kıyı ile iç kesim arasında iklim farklılığı
görülür.
Dağlar denize dik ise kıyı ile iç kesim arasında iklim
farklılığı azalır.
4. Yükselti
Yükseldikçe her 200 m de 1 °C sıcaklık azalır.
Ülkemizde yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe
artmaktadır. Bunun sonucunda sıcaklık batıdan doğuya doğru azalır.
Yükselti Etkisine Örnekler;
ü
Sıcaklığın
batıdan doğuya doğru azalması.
ü
Aynı tarihlerde
ekilen buğdayın en geç Doğu Anadolu Bölgesi’nde hasat edilmesi.
ü
Bir dağ yamacı
boyunca yükseldikçe bitki örtüsünün değişmesi..
ü
Doğu Anadolu'da
kar yağışlı gün sayısının fazla olması.
NOT: Yüksek yerler çevresine göre daha fazla yağış
ılır.
5. Eğim ve Bakı
Bakıdan dolayı,dağlarımızın güneye bakan
yamaçları kuzey yamaçlarına göre daha
sıcaktır.
Ø
Bakıdan Dolayı
Güneşe Dönük Yamaçlarda;
Ø
Güneş ışınlarının
düşme açısı büyüktür.
Ø
Güneşlenme süresi
uzundur.
Ø
Sıcaklık
ortalaması yüksektir.
Ø
Tarım, orman ve
yerleşme üst sınırı yüksektir.
Ø
Kalıcı kar sınırı
yüksektir.
Ø
Aynı tür bitkiler
daha kısa sürede olgunlaşır.
Ø
Karlar erken
erir.
6. Denize Göre Konum
Kıyılarda nemin fazla olması sonucu,
Ø
kışlar ılık
Ø
yağışlar fazla
Ø
sıcaklık farkları
azdır.
Ø
Hava geç ısınır
geç soğur.
Nemin az olduğu iç kesimlerde ve yüksek yerlerde;
Ø
Hava çabuk ısınır
çabuk soğur.
Ø
Sıcaklık farkları
fazladır.
Ø
Kışlar uzun ve
sert geçer.
Ø
Yağış miktarı
azdır.
7.Rüzgarlar
Enlem etkisiyle, Türkiye’ye kuzeyden gelen rüzgarlar
sıcaklığı düşürürken, güneyden gelenler sıcaklığı artırır.
8.Hava Kütleleri ve Basınç Merkezleri
Yurdumuz, kışın kuzey kutbundan gelen soğuk hava
kütlelerinin, yazın da tropikal kuşaktan gelen sıcak hava kütlelerinin etkisindedir.
Türkiye’de İklim Elemanları
SICAKLIK
İzoterm Haritaları (Sıcaklık dağılışını gösteren
haritalar)
1. Gerçek İzoterm
Haritaları
Yükseltinin etkisi dikkate alınarak çizilen sıcaklık
haritalarıdır.
2.İndirgenmiş İzoterm Haritaları
Yükselti etkisi ortadan kaldırılarak çizilir. Bütün
yükseltilerin sıcaklığı her 200 m de 1
°C artırılarak deniz seviyesine indirgenir.
Not: İndirgenmiş izoterm haritalarında sıcaklık
dağılışında yer şekilleri etkili değildir.
Not: Gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasında fark
büyük ise o yerin denizden yüksekliği fazladır.
Deniz kıyısındaki merkezlerin gerçek sıcaklığı ile
indirgenmiş sıcaklığı aynıdır.
Not: İndirgenmiş sıcaklık hesaplanırken 200m. de 1 °C
artırılır. Gerçek sıcaklıkta ise 200m . de 1 °C azaltılır.
Türkiye Yıllık İndirgenmiş İzoterm Haritası
·
Sıcaklık
dağılışında enlemin etkisi daha belirgindir.
·
Enleme bağlı
olarak sıcaklık genel olarak
güneyden kuzeye azalır.
·
En düşük
sıcaklıkla en yüksek sıcaklık arasındaki fark 8 0C'den fazladır.
Türkiye Ocak Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası
·
En yüksek
sıcaklıklar enlem ve denizelliğin etkisiyle Akdeniz kıyılarında görülür.
·
Karasallığın
etkisiyle sıcaklıklar genel olarak batıdan doğuya doğru azalır.
Türkiye
Temmuz Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası
·
Karasallığın
etkisiyle, aynı enlemde doğuya doğru gidildikçe sıcaklıklar artmaktadır.
·
En yüksek
sıcaklıklar Güney Doğu Anadolu'da görülür.
·
Enlemin etkisiyle
en düşük sıcaklıklar kuzey kıyılarımızda görülür.
BASINÇLAR
1. SİBİRYA
TERMİK YÜKSEK BASINÇ
·
60° enlemlerinde
soğuma ile oluşmuştur.
·
Türkiye’de kışın
etkilidir.
·
Etkili olduğu
dönemlerde kışlar çok soğuk ve kar yağışlı geçer.
2.ASOR
DİNAMİK YÜKSEK BASINÇ
·
30° enlemlerinden
kaynağını alır.
·
Türkiye’de bütün
yıl etkilidir. En fazla yaz mevsiminde
etkilidir. Yaz mevsiminin kurak geçmesinde etkilidir.
·
Kışın Sibirya
Y.B ile birleşirse kışlar çok sert
geçer.
3.İZLANDA
DİNAMİK ALÇAK BASINÇ
·
60° enleminde
kaynağını alır.
·
Sibirya yüksek
basıncının zayıf olduğu kış mevsiminde
etkilidir.
·
Etkili olduğu
dönemde kışlar ılık ve yağışlı geçer.
4.BASRA
KÖRFEZİ TERMİK ALÇAK BASINÇ
·
Basra Körfezi
çevresinin aşırı ısınmasıyla oluşur.
·
Türkiye’de yazın
ekilidir. Samyeli rüzgarları vasıtasıyla Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu'da etkili
olur.
RÜZGARLAR
Türkiye batı rüzgarları kuşağında olmasına rağmen daha
çok yerel rüzgarların etkisindedir. Sebebi; yer şekilleridir.
Kara ve denizlerin günlük ısınma farkı sonucu
kara-deniz meltemleri, dağ ve vadilerin gün içinde farklı ısınması sonucu
da dağ-vadi meltemleri oluşur.
Ege kıyılarında yazın öğleden sonra denizden esen
İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir.
Gündüz: Deniz (İmbat) ve vadi meltemi
Gece: Kara ve dağ meltemi
Föhn Rüzgarı: Bir dağ yamacını aşarak diğer yamaçtan
aşağı doğru esen sıcak ve kuru rüzgarlara föhn rüzgarları denir.
Türkiye’de daha çok Kuzey Anadolu Dağları ile Toros
Dağları'nda etkilidir.
NEMLİLİK
VE YAĞIŞLAR
Mutlak
Nem: Havada bulunan nem. Kıyılarda, alçak yerlerde ve ormanlık alanda fazladır.
Max Nem
(Doyma Miktarı): havanın alabileceği en fazla nem miktarı. Sıcaklık arttıkça
max. nem artar.
Bağıl
(Nisbi) Nem: havanın neme doyma oranıdır. Sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.
Bağıl (nisbi) nem ve bulutluluk
·
En fazla
Karadeniz kıyılarında
·
En az Güney Doğu
Anadolu'dadır
Güneşlenme Süresi ve Buharlaşma şiddeti
·
En fazla Güney
Doğu Anadolu'da
·
En az Karadeniz
kıyılarındadır.
Ülkemizde karla örtülü gün sayısı genel olarak,
·
kıyıdan iç
kesimlere (karasallık)
·
batıdan doğuya
doğru (yükselti)
gidildikçe artar.
Not: Bir yerdeki kışın şiddetini belirlerken karla
örtülü gün sayısı ile kar yağışlı gün sayısı ölçü olarak alınır.
YAĞIŞ OLUŞUM ŞEKİLLERİ
1.Cephe Yağışları
Farklı hava kütlelerinin karşılaşım alanına cephe
denir. Sadece orta kuşak ülkelerinde görülür.
Türkiye’de kışın görülen yağışlar genelde cephesel
yağıştır. En fazla Akdeniz iklim bölgesinde görülür.
2.Orografik (yamaç) yağışlar
Genelde dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde denize
bakan yamaçlarda görülür.
3.Konveksiyon
(kırkikindi) Yağışları
İlkbahar ve yazın görülen yağışlar genelde konveksiyon yağışıdır. Daha çok
karasal iklimlerde görülür.
Türkiye’de
Fazla Yağış Alan Yerler (1000 mm nin üstünde)
ü
Doğu ve Batı Karadeniz
kıyıları (en fazla Rize çevresi-2400mm)
ü
Ege’de Menteşe yöresi,
ü
Akdeniz'de Batı ve Orta
Toroslar ile Nur Dağları çevresi
Türkiye’de Az Yağış Alan Yerler (500 mm nin altında)
ü
İç Anadolu’nun geneli özellikle Tuz Gölü’nün güneyi (Konya -Karapınar),
ü
Çoruh Vadisi (Yusufeli ve Tortum)
ü
Doğu Anadolu’nun çukur yerleri (Iğdır, Elazığ, Malatya)
ü
Güneydoğu Anadolu’nun güneyi
NOT: En az yağış alan bölge İç Anadolu olmasına rağmen en kurak bölge Güney Doğu Anadolu'dur. Sebebi ;
buharlaşmanın fazla olmasıdır.
KARADENİZ
İKLİMİ
Ø
Yazlar serin, kışlar ılıktır.
Her mevsim yağışlıdır.
Ø
En sıcak ay ortalaması 21-23
°C,
Ø
En soğuk ay ortalaması 6-7 °C
Ø
Günlük ve yıllık sıcaklık
farkı azdır.
Ø
En fazla yağış Sonbaharda, en
az yağış ilkbaharda görülür.
Ø
Yıllık yağış
miktarı 1500 mm civarındadır. Yükseltisi fazla olan yerlerde bu miktar
artmaktadır.
AKDENİZ
İKLİMİ
Ø
Yazlar sıcak ve kurak kışlar
ılık ve yağışlıdır.
Ø
En sıcak ay ortalaması
28-30°C
Ø
En soğuk ay ortalaması 8-10
°C
Ø
Yıllık ortalama 18°C dir.
Ø
Kar yağışı ve don olayı çok
ender görülür.
Ø
En fazla yağış kışın , en az
yağış yazın düşer.
Ø
Yıllık yağış miktarı
yükseltiye göre değişir. Ortalama 600-1000 mm arasındadır.
İÇ ANADOLU
TİPİ KARASAL İKLİM
Ø
Yazlar sıcak ve kurak, kışlar
soğuk ve kar yağışlıdır.
Ø
En sıcak ay ortalaması 20-25
°C
Ø
En soğuk ay ortalaması
da 0- (-3) °C
Ø
En fazla yağış ilkbaharda, en
az yağış yazın düşer.
Ø
Yıllık yağış miktarı 300-500
mm civarındadır.
DOĞU ANADOLU TİPİ KARASAL İKLİM
Ø
Yazlar kısa ve sıcak, kışlar
ise çok uzun ve sert geçer.
Ø
En sıcak ay ortalaması 20 °C
Ø
En soğuk ay ortalaması –10 °C
Ø
Yıllık sıcaklık ortalaması
3-5 °C dir.
Ø
En fazla yağış yaz, en az
yağış kışın düşmektedir.
Ø
Kışın görülen yağışlar
genelde kar şeklindedir.
Ø
Yıllık yağış ortalaması
500-600 mm civarındadır.
GÜNEYDOĞU
ANADOLU TİPİ KARASAL İKLİM
Ø
Diğer karasal iklimlere göre
yazlar daha sıcak, kışlar daha ılıktır.
Ø
En sıcak ay ortalaması 30-32 0C
Ø
En soğuk ay ortalaması 2-5 0C
Ø
En fazla yağış kış ve
ilkbaharda, en az yağış yazın düşer.
Ø
Yıllık yağış miktarı 400- 700
mm civarındadır.
TÜRKİYE’NİN
BİTKİ ÖRTÜSÜ
Türkiye, bitki tür ve çeşitleri bakımından
dünyanın en zengin ülkelerinden biridir.
Tüm Avrupa Kıtası’nda yaklaşık 12.000 bitki türü yer alırken Türkiye'de
12.000’den fazla bitki türü
bulunmaktadır.
Bitki
Türlerinin Çeşitlilik Göstermesinde Etkili Faktörler
Ø
İklim tiplerinin çok çeşitli
olması,
Ø
Yer şekillerinin ve
yükseltinin kısa mesafede çeşitlilik göstermesi,
Ø
Bakı durumu
Ø
Değişik toprak türlerinin
görülmesi,
Ø
Orta kuşakta yer alması gibi
faktörler etkilidir.
A.ORMANLAR
Ülkemizin yaklaşık % 27,64'ü ormanlarla kaplıdır.
Türkiye’de ormanların dağılışında en fazla yağış miktarı etkilidir.
Yağışların fazla olduğu kıyı bölgeler orman bakımından da zengindir.
Türkiye’deki ormanların yaklaşık yarısı Karadeniz ve
Akdeniz’de yer alır .
Antalya, Kastamonu, Muğla ve Mersin orman alanı en
fazla olan illerdir.
Orman varlığı en az olan bölge G.Doğu Anadolu’dur.
Doğu Karadeniz kıyıları hariç tahrip edilen ormanların kendini yenilemesi
yurdumuzun bir çok yerinde zordur.
Orman üst sınırını sıcaklık belirler. Bu sınır ormanların ortadan kalktığı
ve ağaçların azaldığı yerlerdir.
Ülkemizde orman üst sınırı
Ø Akdeniz Bölgesi'nde 2100 m ve Karadeniz Bölgesi'nde 2000 m’dir (enlem)
Ø Doğu Anadolu'da
2800 m, İç Anadolu’da 2500 m,
Orman alt sınırını ise yağış miktarı ve yağış rejimi belirler. Yağış miktarının fazla ve yağış
rejiminin düzenli olduğu yerlerde ormanlar kıyıdan itibaren başlar.
İĞNE YAPRAKLI AĞAÇLAR
1.KIZILÇAM
Kızılçam, ışığı seven hızlı büyüyen bir çam türüdür.
Dünyadaki en geniş yayılışı Türkiye'dedir. Akdeniz ve Ege Bölgelerinde
geniş ormanlar oluştururlar.
2.SARIÇAM
Kuzey Anadolu'nun yüksek dağlık kesimlerinde yagındır.
3.KARAÇAM
İç bölgelerimiz ile
kıyı bölgelerimizin yüksek dağlık kesimlerinde görülür.
4.ARDIÇ
Ardıç, hemen hemen bütün bölgelerimizin yüksek dağlık kesimlerinde doğal
yayılış gösterir.
5.SEDİR
Batı, Orta Toroslar’da doğal olarak bulunur.
6.GÖKNAR
Kuzey Anadolu Dağları ile Orta Toroslar'da yayılış
gösterir.
7.LADİN
Doğu Karadeniz dağlarının denize bakan yüksek kesimlerinde görülür.
GENİŞ YAPRAKLI AĞAÇLAR
1.MEŞE
Ülkemizin hemen her bölgesinde yayılış gösterir.
2.KAYIN
Daha çok kuzey bölgelerimizde doğal yayılış göstermekle birlikte kayın
ağacı güneydeki Nur dağlarında da yayılış gösterir.
3.Kestane, ıhlamur, gürgen: Karadeniz
kıyısındaki dağlarda fazladır.
4.Söğüt, kavak ve çınar suyun olduğu her
yerde vardır.
NOT: Türkiye’de en fazla bulunan ağaç türleri: Kızılçam, Meşe ve
Karaçamdır.
ORMANLARIN FAYDALARI
Ø
Erozyonu önler.
Ø
İklim üzerinde
olumlu etki yapar.
Ø
Havayı temizler,
oksijen üretir.
Ø
Gürültü şiddetini
azaltır.
Ø
Eğlenme,dinlenme
ve diğer boş zamanları değerlendirme
imkanı sağlar.
Ø
Flora ve faunanın
devamını ve zenginliğini sağlar.
Ø
Sel afetlerinin
doğal engelidir.
Ø
Yer altı
sularının beslenmesini sağlar.
B.ÇALI
FORMASYONU
1.MAKİ
Maki; Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, kızılçam ve meşe ormanlarının
tahrip edilmesiyle ortaya çıkan, bodur
ağaç ve çalılardan oluşan bitki örtüsüdür.
Makiyi oluşturan bitkilerin yaprakları kalın, sert, cilalı veya keçe gibi
tüylüdür. Sebebi; yazın buharlaşmanın fazla olmasıdır.
Maki
Türleri
Zeytin, mersin, keçiboynuzu, kermez meşesi, kocayemiş, defne, sakız,
menengiç, zakkum gibi.
Makiler; Marmara kıyılarında 300-400 m, Ege kıyılarında 500-600m, Akdeniz
kıyılarında 700-800m yükseltiye kadar çıkabilmektedir. Sebebi, sıcaklığın
enleme göre değişmesidir.
2.GARİG
Akdeniz ve Ege kıyılarında makilerin tahrip edildiği alanlarda oluşan bitki
topluluklarına garig adı verilir.
3.PSÖDOMAKİ
(YALANCI MAKİ)
Karadeniz kıyılarında da ormanların tahrip edildiği yerlerde ortaya çıkan
ağaç görünümlü çalılara “psödomaki
(yalancı maki) ” denir. Başlıcaları; yabani fındık, üvez, orman gülü, ayı
üzümüdür.
C.OT FORMASYONU
1.BOZKIR (STEP)
Kurak ve yarı kurak bölgelerde, ilkbahar yağışlarıyla yeşeren ve yaz
kuraklığının etkisiyle sararan ot topluluklarıdır.
Başlıcaları; geven, deve dikeni, çoban yastığı, yavşan otu, gelincik, sığır
kuyruğu gibi.
Ülkemizdeki bozkırların hepsi doğal bozkır değildir.
İç kesimlerde insanlar tarafından ormanların tahrip edilmesiyle oluşan
bozkır alanları da vardır. Bunlara antropojen bozkır adı verilir.
Antropejen bozkır olduğuna kanıt yer yer ormana ait ağaçların görülmesidir.
2.DAĞ
ÇAYIRI
İlkbaharda yeşerip yaz boyu yeşil kalan,
gür ot toplulukları çayır, dağ çayırı veya alpin çayır olarak adlandırılır.
Bunlar, Erzurum-Kars çevresindeki yüksek plato alanlarında, Kuzey Anadolu
Dağlarında ve Toroslar’da görülmektedir.
ENDEMİK
VE RELİKT BİTKİLER
Dünyada sadece belirli alanlarda görülen ve o alana ait yetişme şartlarına
bağlı olarak yayılış gösteren bitkilere endemik bitkiler adı verilir.
Ülkemizde endemik bitkilere en fazla Antalya, Konya ve Mersin çevresi ile
Munzur Vadisi'nde rastlanır.
·
Köyceğiz Gölü çevresindeki
sığla ağacı (günlük ağacı),
·
Göller Yöresi‘nde kasnak
meşesi,
·
Datça ve Teke Yarımadalarındaki
Datça hurması,
·
Kazdağı’ndaki Kazdağı köknarı
·
Ters lale (Hakkari)
·
Sevgi çiçeği (yanardöner)
Ankara-Gölbaşı
endemik bitkilere örnektir.
Geçmiş jeolojik zamanlardan kalma bitkilere relikt veya kalıntı bitki adı verilir.
Karadeniz iklim şartlarında yetişen kayın ağacının Akdeniz iklim kuşağı
içindeki Nur dağlarında görülmesi buna örnektir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder