DENİZLERİMİZ
KARADENİZ
Tuzluluk oranı en az ( %0
15) olan denizimizdir. Bunda bol sulu birçok akarsu tarafından beslenmesi ve
enlem etkili olmuştur.
Karadeniz'de 200 m. nin altındaki
derinliklerde canlı yaşamı yoktur. Sebebi, zehirli gazlardır.
Her mevsim yağış aldığından deniz
turizmi gelişmemiştir.
MARMARA DENİZİ
Ülkemizin iç denizidir.
Marmara Denizi’nde Karadeniz’in
suları üst akıntı, Akdeniz’in suları ise alt akıntı oluşturur. Sebepleri,
tuzluluk ve seviye farkıdır.
Turizm, balıkçılık, ulaşım gibi
tüm ekonomik faaliyetler açısından büyük önem taşır.
Ülkemizin en önemli limanlarından
olan İstanbul Limanı bu denizde yer alır.
EGE DENİZİ
Anadolu Yarımadası ile Yunanistan
Yarımadası arasında yer alır. Ege Denizi’ne “Adalar Denizi” de
denilmektedir.
Dördüncü zamanda Egeid karasının
çökmesiyle oluşmuştur.
Kıyılarının girintili çıkıntılı
olması ülkemizin en uzun kıyılarının Ege’de olmasına yol açmıştır.
Ülkemizin en büyük ihracat limanı
olan İzmir Limanı burada yer alır.
Ege Denizi turizm açısından
ülkemiz ekonomisinde önemli rol oynar.
AKDENİZ
Süveyş Kanalı ile Kızıldeniz’e ve
Cebelitarık Boğazı ile Atlas Okyanusu’na açılır.
Akdeniz önemli bir ticaret
yoludur.
Bakü -Tiflis - Ceyhan boru
hattının Akdeniz’e uzanması Türkiye açısından büyük önem taşımaktadır.
Tuzluluk oranı (%0 39) en fazla olan
denizimizdir.
Deniz suyu sıcaklığının fazla
olması ve yaz mevsiminin de uzun sürmesinden dolayı deniz turizmi çok
gelişmiştir.
Başta Mersin Limanı olmak üzere
İskenderun ve Antalya limaları ile deniz ulaşımına katkı sağlar.
AKARSULAR
AKARSU HAVZASI
Bir akarsuyun, sularını topladığı
alandır.
Türkiye akarsularının havzası
genelde dardır. Sebebi; yer şekillerinin engebeli olmasıdır.
Sularını denizlere kadar
ulaştırabilen akarsular açık havzayı, ulaştıramayanlar kapalı havzayı
oluşturur.
Kapalı havzaların oluşmasında;
yer şekilleri ve iklim etkilidir.
Başlıca Kapalı Havzalarımız
Ø Konya-Tuz Gölü kapalı havzası
Ø Göller Bölgesi kapalı havzası
Ø Van Gölü kapalı havzası
Ø Hazar Gölü kapalı havzası (Aras
ve Kura nehirleri döküldükleri Hazar Gölü’nde kapalı havza oluşturmuştur.
Açık Havzalar
Karadeniz’e Dökülen Akarsular
Ø Çoruh
Ø Yeşilırmak
Ø Kızılırmak (En uzun akarsuyumuz)
Ø Bartın Çayı (Ulaşım yapılabilen
tek akarsuyumuz)
Ø Filyos (Yenice)
Ø Sakarya
Marmara Denizi’ne Dökülen
Akarsular
Ø Susurluk
Ø Gönen
Ege Denizi’ne Dökülen Akarsular
Ø Meriç (Yunanistan sınırını
oluşturur)
Ø Bakırçay
Ø Gediz
Ø K. ve B. Menderes
Akdeniz’e Dökülen Akarsular
Ø Dalaman
Ø Eşen Çayı
Ø Aksu
Ø Köprü Çayı
Ø Manavgat (en düzenli rejimli akarsuyumuz)
Ø Göksu
Ø Seyhan
Ø Ceyhan
Ø Asi
Türkiye’den Doğup Başka Ülkeden
Dökülen Akarsular
Ø Çoruh
Ø Aras
Ø Kura
Ø Fırat
Ø Dicle
Başka Ülkeden Doğup Türkiye’den
Dökülen Akarsular
Ø Meriç
Ø Asi
SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ
Akarsu havzalarını birbirinden ayıran
sınıra su bölümü çizgisi denir. Genellikle dağların en üst kısmından geçer.
Türkiye –İran sınırı su bölümü çizgisini takip eder.
AKIM (DEBİ)
Akarsu yatağının herhangi bir kesitinden 1 sn
de geçen su miktarıdır.
Akarsularımızın akımları genelde düşüktür.
Sebepleri; havzalarının dar ve yağışların az olmasıdır. Akımı en yüksek
akarsuyumuz Fırat’tır.
AKARSU REJİMİ
Akarsuyun akımında yıl boyunca
meydana gelen değişikliğe akarsu rejimi
denir.
Etkili Faktörler
Ø Yağış rejimi (en fazla etkili )
Ø Yağış türü ( Kar veya yağmur)
Ø Havzanın genişliği
Ø Kaynaklar
BESLENME KAYNAKLARINA GÖRE AKARSULAR
1.YAĞMUR SULARIYLA BESLENEN AKARSULAR
Yağışların genellikle yağmur şeklinde
düştüğü Akdeniz iklim bölgelerinde görülür. Ör: Bakırçay, Gediz, K ve
B.Menderes
2.KAR VE BUZ REJİMLİ AKARSULAR
Kaynağını , yüksek dağ alanlarından
alan akarsulardır.
Akım, karların eridiği sıcak aylarda
yükselir. Ülkemizde Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’da böyle akarsular vardır. Ör; Aras, Kura, Karasu,
Murat nehirleri.
3. KARMA REJİMLİ AKARSULAR
Sularını farklı iklim bölgelerinden
toplayan akarsulardır.
Bu akarsularda yıl içinde birden fazla
akım yükselmesi olabilir.
Yurdumuzun büyük akarsuları genelde karma
rejimlidir. Başlıcaları Fırat, Dicle, Sakarya, Kızılırmak, Yeşilırmak, Seyhan
ve Ceyhan’dır
4.KAYNAK SULARIYLA BESLENEN AKARSULAR
Ülkemizde özellikle karstik arazinin
yaygın olarak bulunduğu alanlarda
görülen akarsular bu tip rejime sahiptir.
Genellikle düzenli akıma sahiptir.
Örnek: Manavgat Çayı gür karstik kaynaklarla beslendiği için Akdeniz’deki diğer
akarsulara göre daha düzenli akıma sahiptir.
5. SEL REJİMLİ AKARSULAR
Çok kısa bir süre içinde birden bire
kabararak coşkun bir şekilde akan , daha
sonra kuruyacak duruma gelen akarsulara sel rejimli akarsular denir.
Sel rejimli akarsular en fazla İç
Anadolu Bölgesi’nde görülür.
6. GÖLDEN BESLENEN AKARSULAR
Göllerdeki fazla sular yağışlı
dönemlerde bir başka akarsuya veya göle ulaşır.
Ör;
Manyas ile Ulubat göllerinden çıkan sular Susurluk Çayı’na katılır.
TÜRKİYE AKARSULARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
Ø
Yatak eğimleri fazladır.
Bunun sonucunda;
ü
Akış hızları
ü
Aşındırma gücü
ü
Enerji potansiyelleri fazladır.
Hidroelektrik enerji potansiyeli
en yüksek olan bölgemiz Doğu Anadolu, en az olan bölgemiz ise Marmara'dır.
Ø
Rejimleri düzensizdir.
Ø
Akımları genelde düşüktür.
Ø
Denge profiline kavuşmamışlardır. Sebebi, bugünkü yer
şekillerimizin yakın jeolojik dönemde oluşmuş olmasıdır.
Ø
Ulaşıma elverişli değillerdir.
Ø
Akarsularımızdan daha çok enerji üretiminde, içme ve
sulama suyu elde edilmesinde yaralanmaktadır.
Ø
Ayrıca balıkçılık ve turizmde de yararlanmaktayız.
Akarsularda yapılan en önemli turizm faaliyeti raftingdir.
NOT: Denge Profili: Akarsuların
yatağını deniz seviyesine kadar aşındırmasıyla oluşan iç bükey eğridir. Denge
profiline en uzak akarsular Doğu Anadolu’da, en yakın olanlar Marmara
Bölgesi’ndedir.
YER ALTI SULARI
Yer altı suları, yağmur ve kar
sularının geçirimli tabakalardan süzülerek
geçirimsiz tabaka üzerindeki boşluklarda birikmesiyle oluşur.
Yer altı sularının biriktiği
ortama akifer denir.
YER ALTI SULARININ BESLENMESİNDE ETKİLİ
FAKTÖRLER
Ø
Yağış miktarı,
Ø
Yağış türü
Ø
Arazinin eğimi
Ø
Zeminin geçirimliliği : Alüvyal ve karstik alanlarda geçirimlilik fazladır.
Ø
Bitki örtüsü: Yüzeysel akımı engellediği için
KAYNAKLAR
Yer altı suyunun yeryüzüne
çıktığı yere kaynak denir..
A.
SOĞUK SU
KAYNAKLARI
Sularını yağışlarla yer yüzünden
alan kaynaklardır.
Akımları ve sularının sıcaklığı
yıl boyunca değişir.
1.YAMAÇ( Vadi) KAYNAĞI
Vadi yamaçlarının yer altı
suyunun bulunduğu tabakayı kestiği yerlerde, yüzeye çıkan suların
oluşturduğu kaynaklardır.
2. KARSTİK KAYNAK (Voklüz)
ü Kalkerli arazilerde yer yüzüne
çıkan kaynaklardır.
ü Suları bol miktarda kireç içerir.
ü Ülkemizde en fazla
Toros Dağları'nda görülür.
3.ARTEZYEN
KAYNAĞI
Geçirimsiz tabakalar arasına
sıkışmış olan yer altı sularının açılan sondajla yeryüzüne çıkmasıyla oluşan kaynaklardır.
Basınçlı olduğu için yüzeye ilk çıktığında fışkırır.
Ergene Havzası, Konya, Çukurova,
Kayseri, Muş, Erzurum, Eskişehir ve Kıyı Ege Ovaları’nda bu tür kaynaklar
vardır.
B.
SICAK SU
KAYNAKLARI
Sularını yerin derinliklerinden
alan kaynaklardır.
Akımları ve sıcaklıkları yıl
boyunca aynıdır.
Madensel tuz ve mineral
bakımından zengindir.
Suları sıcak veya ılıktır.
1.FAY KAYNAĞI
Kırıklı yapının bulunduğu
yerlerde fay hattı boyunca yeryüzüne çıkan kaynaklardır.
Fay kaynaklarına kaplıca, ılıca
ve çermik gibi isimler verilir.
Kullanım Alanları;
Ø
Termal turizm
Ø
Konutların ve seraların ısıtılması
Ø
Enerji üretimi
Türkiye fay kaynakları bakımından
zengindir. Bu durumun sebebi, kırıklı yapının yaygın olmasıdır.
Türkiye’de jeotermal kökenli
elektrik enerjisi üretimi Denizli-Sarayköy ve Aydın-Germencik ve Sultanhisar’da
yapılmaktadır.
2.GAYZER KAYNAĞI
Etkin haldeki volkan dağlarından
değişik aralıklarla püskürerek çıkan kaynaklardır.
Japonya, Yeni Zelanda, Endonezya,
İtalya gibi ülkelerde bu tür kaynaklara
yaygın olarak rastlanır.
Ülkemizde bu tür kaynaklar görülmez.
TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ
Göllerin Fiziksel ve Kimyasal
Özelliğinde Etkili Faktörler
ü Gölün gideğeninin olup olmaması
Göl sularını deniz ve okyanuslara
ulaştıran akarsulara gideğen (göl ayağı) denir. Gideğeni olan göllerin
suları tatlı olur.
ü Göl çanağını oluşturan kayaların
özelliği
Gideğeni olmayan göllerden
karstik arazidekiler acı, volkanik arazilerdeki sodalıdır.
ü İklim
Nemli iklim bölgelerinde göllerin akarsu ve yağmur
sularıyla beslenmesi fazladır. Bu sebeple buralardaki göller tatlı su gölleri
şeklindedir.
ü Gölün büyüklüğü ve derinliği
A.DOĞAL ÇANAK GÖLLERİ
1.Tektonik Göller
Ø Manyas (Kuş Gölü), Ulubat, İznik, Sapanca
Ø Burdur, Acıgöl (Denizli)
Ø Beyşehir, Akşehir, Eber, Ilgın (Çavuşçu) ,Tuz Gölü
Ø Hazar Gölü (Elazığ), Aktaş
NOT: Yıl içinde seviye değişimi en fazla olan
göl Tuz Gölü’dür.
Tuz Gölü’nin alanında meydana gelen küçülme
sebebiyle artık ikinci büyük göl Beyşehir Gölü’dür. Beyşehir Gölü aynı zamanda
en büyük tatlı su gölümüzdür.
2.Karstik Göller
Ø Salda (Türkiye’nin Maldivler’i)
Ø Kestel,
Ø Suğla,
Ø Kızören
3.Volkanik Göller
Ø Bitlis’teki Nemrut Gölü,
Ø Isparta’daki Gölcük,
Ø Nevşehir’deki Acıgöl,
Ø Konya Karapınar’daki Meke
4. Buzul (Sirk) Gölleri
Buzul aşındırması sonucu oluşan
çukurluklarda kar ve buzların erimesi
ile oluşan göllerdir.
Yurdumuzda Uludağ, Doğu Karadeniz
Dağları’nda, Doğu Anadolu Dağları’nda, Toros Dağları’nda ve Erciyes Dağı’nda
görülebilir.
En büyük buzul gölü Hakkari Cilo
Dağı’nda (Gelyana Gölü) yer alır.
B. DOĞAL SET GÖLLERİ
1.Alüvyal Set
Marmara , Köyceğiz, Bafa
(Çamiçi), Eymir ve Mogan
2.heyelan Set
Tortum (Erzurum), Sera, Uzungöl
(Trabzon), Abant ve Yedigöller (Bolu)
3.Volkanik Set
Ercek, Nazik, Haçlı , Balık ve Çıldır
4.Kıyı Set (lagün)
Büyük ve Küçük Çekmece
Gölleri ile Terkos (Durusu) İstanbul'da, Akyatan G. (Çukurova deltasında),
KARMA OLUŞUMLU GÖLLER
Göller yöresinde yer alan Eğirdir
ve Kovada göllerinin oluşumunda tektonik ve karstik olaylar etkili olmuştur.
Van Gölü’nün oluşumunda ise
tektonik ve volkanik olaylar birlikte etkili olmuştur.
C.YAPAY SET (BARAJ) GÖLLERİ
BARAJLARIN YAPILIŞ AMAÇLARI
Ø
Enerji üretmek
Ø
İçme ve sulama suyu sağlamak
Ø
Akarsu taşkınlarından korunmak
Ø
Balıkçılık
Ø
Nehir yataklarını değiştirmek
Ø
Yapay göller oluşturmak
GÖLLERDEN YARARLANMA
Ø Su ürünleri elde etme
Ø Enerji üretimi (Çıldır, Tortum,
Hazar ve Kovada göllerinden)
Ø Taşımacılık (Van Gölü)
Ø İçme ve sulama suyu elde etme
Ø Tuz ve soda üretimi
Ø Su sporları
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder