FİZİKİ HARİTALAR
Yer şekillerini gösteren
haritalardır. Bu haritalardan yükselti bulunur, profil çıkarılır.
Fiziki haritalarda her renk
belirli bir yüksekliği göstermek için kullanılır.
0-500 m
:Yeşil (en fazla Marmara Bölgesi’nde)
500-1000 m : Sarı
1000-1500 m :Turuncu
1500+ m : Kahverengi ve tonları (en
fazla Doğu Anadolu’da)
Bütün denizler mavi ve mavinin
tonlarıyla gösterilir. Derinlik arttıkça mavi koyulaşır.
0-200m arası açık maviyle gösterilir.
Buralar kıta sahanlığıdır.
TÜRKİYE ARAZİSİNİN
JEOLOJİK DEĞİŞİMİ
PALEOZOİK (I.
ZAMAN 370-170
milyon yıl önce)
Masif adı verilen ilk
kıta çekirdekleri oluşmuştur.Başkalaşıma uğrayarak sert kütle haline gelen
arazilere masif denir.
Başlıca masif arazileri;
Trakya’da Yıldız Dağları
Batı Anadolu’da Saruhan-Menteşe
İç Anadolu’da Kırşehir-Yozgat çevresi
Kuzey Anadolu’da Kastamonu-Devrekani
Doğu Anadolu’da Bitlis çevresi
Akdeniz Bölgesi’nde Alanya-Anamur arası
Zonguldak çevresinde taşkömürü
yatakları oluşmuştur.
MEZOZOİK (II.
ZAMAN 170-80
milyon yıl önce)
Bu zamanda Anadolu’da yerkabuğu
hareketleri fazla olmamıştır.
Birinci zamanda meydana gelen
kıvrımlı yüzeyler aşınarak peneplen haline gelmiştir.
Tethys Denizi’nde yoğun birikme
gerçekleşmiştir.
TERSİYER (III. ZAMAN
80-2 milyon
yıl önce)
Alp-Himalaya orojenezi sonucu
Kuzey Anadolu Dağları ile Toroslar oluşmuştur.
Petrol, linyit, tuz ve bor
yatakları oluşmuştur.
KUATERNER (IV. ZAMAN- 2 milyon
yıl öncesinden günümüze)
Ege Denizi’nin yerinde bulunan
Egeit karası çökerek Ege Denizi oluşmuştur.
Deniz ilerlemesi ile İstanbul ve
Çanakkale boğazları oluşmuştur.
Bu zamanda meydana gelen iklim
değişmeleri sonucu 2200 m.’den yüksek dağlarımız buzullaşmaya
uğramıştır.
NOT: Yer kabuğunu oluşturan parçaların her birine levha
denir.
Türkiye Avrasya , Arabistan ve Afrika levhaları arasında yer
alır.
Afrika
Levhası yılda 9 mm, Arabistan Levhası ise yılda 19 mm hızla kuzeyde yer alan
Avrasya Levhası’na doğru ilerlemektedir.
Arabistan Levhası’nın daha hızlı hareket etmesinden dolayı Doğu Anadolu
sürekli yükselmektedir.
İÇ KUVVETLER
Orojenez (Dağ oluşumu)
Epirojenez (Kıta oluşumu)
Volkanizma
Depremler
TÜRKİYE’NİN
DAĞLARI
Dağlar,Türkiye’de en geniş alan
kaplayan yer şekilleridir.
Dağların oluşumunda orojenik
hareketler ve volkanizma doğrudan etkili
olmuştur.
Epirojenik hareketler de dağların
yükseltilerinin artmasına yardımcı olmuştur.
OROJENEZ İLE OLUŞAN DAĞLAR
a.Kıvrım Dağları
Birbirine doğru hareket eden levhalar
arasında sıkışan tortul tabakaların esnek yapıda olanları kıvrılır. Bunun
sonucunda kıvrım dağları oluşur.
Türkiye’deki dağların büyük bir kısmı
III. zamanda Alp-Himalaya kıvrımları ile oluşmuştur. Bunlar kuzeyde Kuzey
Anadolu Dağları ve güneyde Toros Dağları'dır.
Kuzey Anadolu Dağları: Yıldız
D.(Istranca), Küre, Bolu, Ilgaz, Canik, Giresun D., Kaçkar, Yalnızçam, Mescit,
Kop
Toros Dağları: Bey D., Sultan D., Geyik
D. , Bolkar, Aladağ, Tahtalı D. , Güneydoğu Toroslar (En yüksek yeri Cilo Dağı)
Türkiye’deki kıvrım dağları, Kuzey- güney yönündeki
sıkıştırmadan dolayı genelde doğu-batı doğrultusunda uzanırlar.
b.Kırılma ile
Oluşan Dağlar
Levhalar arasında sıkışan tortul
tabakalar sert yapıda ise kırılır.
Kırılarak yükselen yerlere horst, çöken yerlere de graben denir.
Türkiye’de horst ve graben oluşumu en
fazla Ege Bölgesi’nde görülür.
Horstlar----------------------------
Grabenler
Madra D.
Bakırçay
Yunt D. Gediz
Boz D. K. ve
B.Menderes
Aydın D. Amik
Menteşe D.
Nur D
VOLKANİZMA İLE
OLUŞAN DAĞLAR
Yurdumuzda volkanik faaliyetler
III. Zamanda başlamış ve IV. zamanda devam etmiştir. Bu faaliyetler sonucu
volkan dağları oluşmuştur.
Volkanik arazinin en yaygın
olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve İç
Anadolu bölgeleridir.
Başlıca Volkan Dağlarımız
Doğu Anadolu Bölgesi’nde
Ağrı
Tendürek
Süphan
Nemrut
İç Anadolu Bölgesi’nde
Erciyes
Hasan D.
Melendiz D.
Karacadağ
Karadağ
Ege Bölgesi’nde
Kula -İlk Jeopark alanımız
Marmara Bölgesi’nde
Uludağ (Derinlik volkanizması)
Not: Yeni bir patlama ya da çökme
sonucu kraterin genişlemesiyle oluşan çanağa kaldera denir. Örnek; Nemrut
Dağı-Bitlis
Not: Magmadan gelen gazın patlama şeklinde yüzeye
çıktığı yerde oluşan çukurluğa maar (patlama çukuru) denir. Örnek: Meke Tuzlası-Konya
Not: Lavların akıcılığı fazla ise yükseltisi az olan yayvan görünüşlü
volkan konisi oluşur. Bunlara kalkan
veya plato volkanlar denir. Yurdumuzda
Karacadağ volkan dağı (Diyarbakır) bu
şekildedir.
TÜRKİYE’DE EPİROJENEZ (KITA
OLUŞUMU)
Yer
kabuğunda görülen geniş alanlı yükselme veya çökme olayına epirojenez denir.
Ülkemizde
epirojenik hareketler ile Anadolu Yarımadası yükselirken Çukurova, Ergene Havzası, Akdeniz ve
Karadeniz çanakları çökmektedir.
TÜRKİYE’NİN
PLATOLARI
Plato, akarsular tarafından
derince yarılmış yüksek düzlükler olup, yer şekli terimidir.
Yayla ise yazın hayvanların
otlatıldığı, halkın ilkbahar ve yazın kullandığı geçici yerleşmelerdir. Platolar
yayla olarak kullanılabilir. Ancak her yayla plato değildir.
Yurdumuz platolar bakımından
zengindir. Bunun en önemli sebebi, yurdumuzda peneplen (yontuk düz) halindeki
yerlerin III. zaman sonlarına doğru toptan yükselmeye uğraması ve yüksekte
kalan kesimlerin akarsularla parçalanmasıdır.
İÇ ANADOLU
PLATOLARI
Platoların en fazla olduğu
bölgemiz İç Anadolu’dur. Başlıcaları;
Haymana,
Cihanbeyli,
Obruk (karstik plato)
Bozok,
Uzun Yayladır.
Ortalama yükseklikleri 1000-1200
m arasında değişir.
GÜNEYDOĞU ANADOLU
PLATOLARI
G. Antep
Ş.Urfa
Yüksekliği
600 ile 800 metre arasında değişir.
DOĞU ANADOLU
PLATOLARI
Erzurum-Kars ve Ardahan
Türkiye’nin en yüksek
platolarıdır
Volkanik arazi üzerinde
oluşmuşlardır.
Yazların serin ve yağışlı geçmesi
sebebiyle gür otlarla kaplıdır.
Büyükbaş hayvancılık gelişmiştir.
İÇ BATI ANADOLU
PLATOLARI
Yazılıkaya platosu
bulunmaktadır.
AKDENİZ BÖLGESİ
PLATOLARI
Taşeli ve Teke platoları karstik arazi üzerinde oluşmuşlardır.
Yüzey sularının yeraltına sızması
tarımsal faaliyeti olumsuz yönde etkilemiştir.
Bu sebeple nüfus yoğunluğu azdır. Kıl keçisi yetiştiriciliği yapılır.
MARMARA BÖLGESİ
PLATOLARI
Marmara Bölgesi’nde İstanbul Boğazı’nın
iki tarafında yer alan Çatalca-Kocaeli yarımadaları yükseltileri az (200-300 m)
olmasına rağmen plato özelliği gösterir. Ekonomisi sanayi ve ticarettir.
TÜRKİYE’NİN
OVALARI
Oluşumlarına Göre Ovalarımız
1. Delta Ovaları: Akarsuların taşıdığı alüvyonları
denizde
biriktirmesiyle oluşan ovalardır.
Göksu Nehri -------Silifke Ovası
Seyhan-Ceyhan nehirleri
------Çukurova
Sakarya N.-------Sakarya ovası
Kızılırmak N.------Bafra Ovası
Yeşilırmak N.---Çarşamba Ovası
Meriç N. -----Meriç Ovası
Bakırçay N.-------- Dikili Ovası
Gediz N.------Menemen Ovası
B. Menderes N. -----Balat Ovası
(Milet Şehri)
K. Menderes N.------Selçuk Ovası
(Efes Şehri)
2. Karstik Ovalar (Polye)
Suda
kolay çözünen kayaçların meydana getirdiği çanaklarda oluşmuş ovalardır.
Tavas
Acıpayam
Tefenneni
Kestel
Elmalı
Korkuteli
Muğla Ovası, Gembos-Suğla Ovaları
(Konya)
3.Tektonik Ovalar
Yer
kabuğu hareketleriyle çöken alanlarda akarsuların biriktirmesiyle oluşan
ovalardır. İç bölge
ovaları genelde tektonik ovadır.
Torbalı, Tire, Ödemiş ve Bergama (İzmir)
Kırkağaç, Akhisar, Turgutlu ve Alaşehir
(Manisa)
Söke, Koçarlı ve Nazilli ( Aydın)
Sarayköy (Denizli)
Simav (Kütahya)
Sandıklı (Afyon)
Karacabey, İnegöl, ve M. Kemalpaşa
(Bursa)
Trakya’da Ergene ovası
Tosya(Kastamonu),
Taşova, Suluova (Amasya),
Merzifon, Ladik (Samsun)
Erbaa, Niksar (Tokat)
Harran
(Altınbaşak) ve Suruç (Ş.Urfa)
Bulanık (Muş)
Amik (Hatay)
4.Göl
Tabanı Ovaları
Tersiyer
dönemindeki göl tabanlarında oluşmuştur. Bu alanlardaki göllerin kurumasıyla
meydana gelmiştir.
Başlıcaları;
Konya, Ereğli, Aksaray ve Akşehir’dir.
5.
Volkanik Ovalar
Volkanik
olaylar sonucu çevreye yayılan lavların oluşturduğu düzlüklerin alüvyonlarla
kaplanması sonucu oluşmuştur.
Malazgirt
(Muş) ve Çaldıran (Van) ovaları bu şekilde meydana gelmiştir
BULUNDUĞU YERE GÖRE OVALAR
1.Türkiye’nin Kıyı
Ovaları
Ortalama yükseltileri 500 metreden azdır.
Genelde akarsu biriktirmesiyle oluşmuş alüvyal oavadır.
Bu genellemeye Antalya ovası uymaz.
Topraklarının verimli olması ve
ılıman iklim şartlarından dolayı bu ovalarda tarımsal faaliyetler fazla
ve
nüfus yoğundur.
2.Türkiye’nin İç
Bölge Ovaları
Genelde tektonik oluşumludur.
Harran (Altınbaşak)
ve Ceylanpınar dışındakilerin yükseklikleri 500 metreden fazladır.
Birçok yerde
karasal iklim görüldüğünden tarım ürün çeşidi azdır.
Türkiye’nin
Yükselti ve Eğim Değerleri
TÜRKİYE’DE YER
ŞEKİLLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
1.Türkiye yüksek ve engebeli bir
ülkedir. Bunun sonucunda
Kısa
mesafede iklim değişimi fazladır.
Gerçek alan
ile izdüşüm alan arasında fark fazladır.
Aynı
tarihlerde farklı mevsim özellikleri görülebilir.
Yol
yapım giderleri fazladır.
Akarsuların
hidroelektrik potansiyeli fazladır.
Tarım
alanları azdır.
2.Dağlar genelde doğu-batı
yönünde uzanır. Bu genellemeye Menteşe ve Nur Dağları uymaz.
Bunun sonucunda
Kuzey-güney yönünde ulaşım zordur.
Yurdumuzun kuzey ve güneyinde kıyı ile iç kesim arasında
iklim farkı fazladır.
3.Genel olarak yükselti batıdan
doğuya doğru artar. Bunun sonucunda sıcaklık batıdan doğuya doğru azalmaktadır.
TÜRKİYE’NİN YER ŞEKİLLERİ GENÇ
OLUŞUMLUDUR
BUNUN SONUCUNDA;
Deprem tehlikesi fazladır.
Akarsularımız denge profiline
kavuşmamıştır.
Ilıca-kaplıca bakımından
zengindir.
Dağlarımızın ortalama yüksekliği
fazladır.
Linyit yatakları yaygındır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder